Technologia drewniana – Z bala
Ciekawostka
Budowa domu z bala kojarzy się niektórym wtajemniczonym z ciekawym zawodem, a mianowicie – Optykiem. Jest taki dowcip…
Czterech górali wezwano przed oblicze komisji poborowej. Kapitan pyta ich o zawód.
– Cieśla – odpowiada pierwszy.
– Cieśla – odpowiada drugi.
– Cieśla – odpowiada trzeci.
– Optyk! – mówi czwarty.
– Optyk? – dziwi się wojskowy. – A co wy robicie?
– Jak uni chałupę wybudujom, to jo ją mchem obtykom…
Jak to działa?
Tak naprawdę ten zawód nazywa się mechooptyk lub mszoc i istnieje również obecnie. Czynność polegającą uszczelnianiu szczelin lub złączy pomiędzy balami (szpar, węgłów, słupów) nazywa się obtykaniem lub mszeniem, właśnie od stosowanej dawniej metody uszczelniania mchem. Mszenie jest nie tylko najlepszym ociepleniem i uszczelnieniem drewnianego domu ale i jego ozdobą. Dawne góralskie domy z bala były mszone mchem, obecnie używa się różnych materiałów ale króluje najbardziej naturalny czyli wełna drzewna o nazwie wełnianka (wełnionka) czyli cienkie długie wióry pochodzące z heblowania drewna najczęściej świerkowego (pot. smrek). Wełniankę można zwijać w charakterystyczne ozdobne pakuły lub warkocze (skrątki) na wiele różnych sposobów, które następnie wbija się w szczeliny między balami czy płazami. Po drugiej stronie ściany wełnianka jest albo obcinana lub jeśli mszenie jest obustronne to z obydwu stron ściany tworzy się warkocz ozdobny. W taki sposób uszczelniane domy otrzymują trwałą izolacje termiczną oraz zyskują niesamowity efekt dekoracyjny.
Szczeliny w balach można obecnie też wypełnić wełną mineralną, włókniną poliestrową, specjalną pianką lub uszczelkami specjalnie do tego przystosowanymi. Niektórzy proponują uszczelnianie również wełną owczą, ale jest to o tyle niepraktyczne, że wełna „ciągnie” wodę z zewnątrz więc nie jest dobrym uszczelniaczem i izolatorem. Sama konstrukcja łączona jest za pomocą metalowych łączników i gwoździ oraz odpowiednich wycięć w balach lub płazach pozwalających łączyć poszczególne elementy ze sobą.
Istota technologii
Ale od początku. Jak podają liczne źródła drewno jest bardzo trwałym materiałem, a dom z bali może przetrwać nawet 300 lat, jeśli się o niego dba i odpowiednio konserwuje. Architektura domu z bali może zachwycić swoim naturalnym pięknem i prostotą. Jest to pod wieloma względami technologia doskonała mając niestety również swoje ograniczenia. Domy z bali najbardziej pasują do sielskich zakątków w otoczeniu przyrody lasów, gór czy jezior pokazując swój prawdziwy charakter. Nie pasują one natomiast do zurbanizowanych osiedli domów lub architektury nowoczesnej w miastach lub strefach podmiejskich.
Jaki materiał?
Aby dom był energooszczędny powinniśmy zastosować bale bardzo szerokie albo ułożone w dwóch warstwach z wkładem z materiału izolacyjnego najczęściej w postaci wełny mineralnej lub drzewnej. O tym czy dom z bala jest komfortowy w użytkowaniu decyduje głównie jakość budulca oraz precyzja budowy czyli spasowanie poszczególnych elementów ze sobą i ich szczelność. Najbardziej uznawanym materiałem jest świerk skandynawski, którego trwałość obliczana jest na dziesięciolecia, natomiast jest dość drogi w porównaniu z gatunkami krajowymi. Niektórzy inwestorzy decydują się na drewno, które jest bardzo twarde i równocześnie odporne na wpływ czynników zewnętrznych. Można do nich zaliczyć takie jak: buk, dąb, jesion czy akację. Natomiast idealnym rodzajem drewna do budowy domu z bali jest często drewno egzotyczne jak: lapacho, iroko, trek, które poza tym że są wyjątkowo odporne na wpływ czynników zewnętrznych, rzadko wymagają impregnacji, to jeszcze zawierają dobroczynne substancje oleiste. Wadą wyboru drewna egzotycznego do budowy domu jest jego gigantyczna cena, no ale kto bogatemu zabroni? W Polsce buduje się najczęściej z sosny, świerku lub modrzewia.
Zalety
- Naturalny materiał, zdrowy mikroklimat – Najważniejszy w tej technologii jest materiał czyli naturalne drewno. Dzięki niemu zyskujemy niezwykły wygląd domu ale i korzystny mikroklimat. Materiał ten ma zdolność do samodzielnej regulacji wilgotności oraz neutralizowania nieprzyjaznych dla zdrowia człowieka jonów dodatnich emitowanych głównie przez urządzenia elektryczne i elektroniczne (AGD, RTV, komputery, telefony). Dzięki drewnu w takim domu poczujemy lepszą wydolność układu oddechowego, większą zdolność koncentracji oraz lepszy sen. Nie bez znaczenia jest też kojący zapach drewna, bo dzięki olejkom eterycznym w nim zawartym eliminujemy stres i uspokajamy się.
- Szybkość budowy, sucha technologia – „Sucha” technologia pomaga w tym, że brak jest konieczności murowania, betonowania i tynkowania, a wiec i przerw technologicznych. Budowa domu z bala będzie zatem bardzo szybka, bo może on powstać gotowy w zaledwie w kilka tygodni. To jest wiele razy szybciej niż budowa domu w technologiach tradycyjnych i dwa razy szybciej niż w szkieletowych lub prefabrykowanych. Zaoszczędzimy w ten sposób sporo czasu i szybciej przeprowadzimy się do naszego domu marzeń. Co więcej nasz dom może stanąć również w zimie na przygotowanych wcześniej fundamentach, ponieważ nawet niska temperatura nie przeszkadza w montażu.
- Dobra izolacja termiczna, niska akustyka – Cechą domu z bali, zwłaszcza tych dużych, jest dobra izolacja termiczna domu oraz akustyczna od hałasu z zewnątrz. Warunkiem tego jest dobre omszenie budynku czyli wypełnienie szczelin pomiędzy balami. W domach, gdzie występują dwie warstwy drewna, wewnątrz wkłada się wełnę mineralną lub drzewną izolowaną dodatkowo folią paroizolacyjną. To przekłada się na niższe koszty eksploatacji, związane przede wszystkim z ogrzewaniem.
- Wysoka ognioodporność – Wydawać by się mogło że dom z bala płonie niczym zapałka. Nic bardziej mylnego. W rzeczywistości taki dom pali się bardzo podobnie jak murowany a nawet trudniej, ponieważ elementy o masywnych przekrojach mają same w sobie wysoką odporność ogniową. Jego odporność na ogień zależy też od samej konstrukcji oraz odpowiednio obrobionego i zakonserwowanego drewna. Co więcej, jak potwierdzają badania nośność konstrukcji drewnianych w warunkach pożarowych jest wyższa niż konstrukcji stalowych lub żelbetowych. Konstrukcja domu z drewna czterostronnie struganego o sfazowanych (ściętych) krawędziach lub z bala okrągłego, półokrągłego lub płaza obrobionego „na gładko” bez wystających drzazg i zadziorów powoduje, że płomienie ognia ślizgają się po nim, co znacznie opóźnia czas powstania zapłonu. Ognioodporność można dodatkowo wzmocnić stosując chemiczne powierzchniowe środki ogniochronne, materiały niepalne lub trudno palne, a także odpowiednie rozwiązania technologiczne.
Wady
- Wysoka cena – Dom z bala buduje się szybko, ale to nie wpływa radykalnie na obniżenie kosztów, bowiem ta technologia budowy uchodzi za najdroższą na rynku spośród wszystkich innych technologii. Koszty wynikają bezpośrednio z konieczności zatrudnienia wykwalifikowanego i doświadczonego wykonawcy oraz z cen materiałów w tym głównie drewna. Drewno importowane z zagranicy jest znacznie trwalsze ale i droższe niż polskie. Jakość drewna ma znaczenie ponieważ wpływa na jego podatność na korozję biologiczną czy łatwopalność.
- Konieczność konserwacji – Górale żartują, że jednym z małżeńskich obowiązków żony – góralki jest raz do roku czyszczenie domu z bala szczotką ryżową i szarym mydłem, ługiem, proszkiem do prania ze środkiem wybielającym lub popiołem. Coś w tym jest, ponieważ, żeby te domy zachowały swoje właściwości i wygląd, w tym oryginalny jasny kolor, muszą być odpowiednio co jakiś czas konserwowane a wcześniej – właśnie umyte. Drewno bowiem jest materiałem wyjątkowo wymagającym, a konserwacja przedłuża jego żywotność i chroni je od czynników zewnętrznych, takich jak: wilgoć, temperatura i światło, oraz od ognia, owadów i grzybów. Bez impregnacji promienie UV sprawiłyby, że drewno zszarzeje, nadmierna wilgoć doprowadziłaby do namnożenia się grzybów pleśniowych i nadmiernego spulchnienia drewna oraz niemiłego zapachu, a owady penetrujące drewno naruszyłyby jego strukturę i byłyby źródłem sporego hałasu, zwłaszcza w nocy. Do ochrony drewna wykorzystuje się dwa rodzaje środków. Jedne, to takie, które zapobiegają jego zniszczeniu, drugie zaś pozwalają zwalczać czynniki wpływające na jego rozpad. Taka impregnacja drewna zalecana jest raz na 10 lat i polega zazwyczaj na pomalowaniu go koncentratem, lub specjalną substancją wodną. Częstotliwość przeprowadzonej konserwacji zależy od jakości i rodzaju wykorzystywanych środków, ilości naniesionych warstw oraz warunków pogodowych. Zainwestowanie w dobry środek do impregnacji może przynieść wymierne efekty w postaci przedłużenia czasu do następnej konserwacji, od czterech do dziewięciu lat. Trzeba też pamiętać, że aby bale nie ciemniały i miały odpowiednią ochronę przed zabrudzeniem można je polakierować. Dzięki temu całą powierzchnia bala jest odporna na pleśń i grzyby oraz na promieniowanie UV czyli blaknięcie bala. Lakierowanie natomiast zmniejsza paroprzepuszczalność a więc naturalną zaletę domu z bali, która wpływa na korzystny mikroklimat w domu. Lakierowanie można przeprowadzić specjalnymi farbami lub bejcami, co niestety ma również wpływ na wygląd, ponieważ taki lakier może zmieniać słoje inaczej niż preparaty koloryzujące, które pozostawiają widoczne słoje oraz ładny odcień.
- Ograniczenia wymiarowe – W domu z bali jest problem z ograniczeniem wymiarowym poszczególnych pokoi, ponieważ nie pozwala na to długość belek stropowych. Można sobie poradzić z tym problemem stosując specjalne dźwigary stropowe.
- Wysoka bezwładność cieplna – Podobnie jak w domach szkieletowych czy prefabrykowanych w domach z bali występuje również wysoka bezwładność cieplna. Powoduje to z jednej strony szybkie wychładzanie się pomieszczeń, ale z drugiej strony gwarantuje to szybkie nagrzewanie pokoi. Jest to więc jednocześnie wada jak i zaleta.